Het regent. Sterker nog, het komt met bakken uit de lucht. Overal staan oudere mensen voor het raam te staren. Met dit weer loopt er niemand buiten en komt niemand op bezoek. Verveling ligt op de loer.
Dit is een aflevering in een serie over de voor en nadelen van de ja-ja-sticker, gemaakt door studenten van de School voor Journalistiek van Windesheim. De ja-ja-sticker zou de huidige stickers moeten vervangen en alleen mensen met die sticker zouden dan het huis aan huis blad nog krijgen.
Waar blijft toch die vrolijke folderjongen, die altijd in is voor een praatje. Zelfs met dit weer zou hij langs moeten komen, toch? De oudere mensen wachten met smart op dat leuke gesprek. Er ligt al een cakeje klaar, dat heeft hij wel verdiend.
Wat ze niet weten, is dat die jongen net die morgen een telefoontje heeft gekregen van zijn baas. In plaats van folders bezorgen moest hij die middag zijn werkkleding inleveren.
Dat klinkt als een duister scenario. Hoe dit zo komt? Op dit moment zijn meerdere gemeenten druk bezig om de ja-ja sticker in te voeren. Zodra deze sticker er door is, mogen bezorgers niks meer in ‘lege’ brievenbussen doen. Hierdoor maken allerlei partijen zich grote zorgen. De folderbezorgers, maar ook de verspreiders en zelfs verenigingen, die minder oud papier op kunnen halen straks.
Er zijn echter al brievenbusstickers, namelijk de nee-ja en nee-nee stickers. De folderbezorgers kennen deze en weten dat ze hier niks in de bus hoeven te doen. Maar, de brievenbussen zonder sticker zijn veruit in de meerderheid. Hier kunnen de bezorgers hun handeltje kwijt. Heel simpel, aldus folderbezorgster Natasha Jansen.
Zij doet dit werk nu zo’n zeven jaar, en met veel plezier. “Vooral de sociale contacten vind ik fijn. Zonder de mensen die ik onderweg tegenkom is het werk wel saai. Het rondje wordt er gezellig van.” En Natasha is niet de enige die het menselijk contact onderweg kan waarderen, ook Annuska de Jongh – de Leeuw is van mening dat de mensen op haar route haar tocht een stuk aangenamer maken. “Als mensen buiten bezig zijn dan maak je al snel een praatje, zo gaat dat.”
Daling in zowel bezorgers als folders
Natasha en Annuska werken allebei voor All-Inn, de folderverspreider in regio Salland. “Bij ons werken zo’n zesduizend bezorgers, maar die staan niet op de loonlijst. Zij werken in principe als zelfstandige voor ons bedrijf”, aldus Pim Jansen, algemeen directeur van All-Inn. “Zij werken gemiddeld anderhalf uur per week voor ons. Dat komt neer op één route.”
Het aantal mensen dat actief is als folderbezorger is in de laatste jaren echter wel afgenomen. Zoals in tabel 1 te zien is, loopt het aantal postbezorgers en koeriers al jaren terug. Wel was er in 2018 een opleving, maar volgens Jansen is het aantal sindsdien wel weer afgenomen.
Dit geldt overigens niet alleen voor het aantal koeriers, ook bij de folders ziet Jansen een daling. “Je ziet dat er foldersoorten verdwijnen door de samenvoeging van supermarkten. Tien jaar geleden had je nog de Edah, Super de Boer en C1000. Die folders mis je nu wel. Maar als je relatief kijkt dan valt het mee. Ik denk dat we over al die jaren een krimp van zes of zeven procent hebben gezien.”
“We krijgen klachten als mensen de folders niet krijgen”
Het is niet de eerste keer dat een soort sticker als de ja-ja sticker in het leven wordt geroepen. De nee-ja en nee-nee sticker werden in 1992 geïntroduceerd. “In eerste instantie werd er toen wat angstig naar gekeken, net als naar internet”, vertelt Pim Jansen. “Maar uiteindelijk viel dit allemaal wel mee. Als ik naar de regio Salland kijk, daar heeft nog geen acht procent een sticker. Veel mensen in de regio ontvangen dus wekelijks de folders.”
Landelijk ligt dit nummer veel hoger. Uit een artikel van Adformatie uit 2018 blijkt dat een kwart van de Nederlandse bevolking een sticker op de deur heeft. Vijftien procent heeft een nee-ja sticker en tien procent een nee-nee sticker.
Volgens Jansen zitten mensen in Salland juist te wachten op folders. “We krijgen klachten als mensen de folder niet krijgen. We bezorgen ook het weekblad van Salland, als wij daar tienduizend van in de bus doen maar vijf vergeten, dan krijgen we bij wijze van spreken zes klachten.”
Pinterest in de brievenbus
“In ons folderpakket zitten meerdere soorten lezers. De grootste groep doet het om geïnspireerd te raken, bijvoorbeeld voor de nieuwste woningtrend. Vrouwen kijken wat de kleuren van dit najaar worden, een beetje Pinterest in de brievenbus”, lacht Pim Jansen. “Er zijn ook de mensen die de folders hebben om exclusievere aankopen, zoals verjaardagscadeautjes, betaalbaar te kunnen krijgen.”
Maar het is de laatste categorie, waar Jansen zich zorgen om maakt. “Er zijn ook mensen die de aanbiedingen nodig hebben om de maand financieel mee dicht te breien. Die plakken straks een sticker op de deur omdat ze de folders nodig hebben. Zo worden ze een soort van in een hokje gedrukt en moeten aan de hele wereld laten zien dat zij folders willen. Dat vind ik asociaal.”
Ondertussen blijven de bezorgsters hun route rijden. “Als het mooi weer is, dan is dit het mooiste werk wat er is”, vertelt Jansen. Zij moet nog niet denken aan een ja-ja sticker: ‘Dat gaat alleen maar voor verwarring zorgen. We weten nu precies welke mensen wel en welke mensen geen folders willen, straks moeten we bij elke brievenbus gaan kijken of er een stickertje op zit of niet.’
Routine is routine
Annuska de Jongh – de Leeuw is ervan overtuigd dat haar baantje geen gevaar loopt. “Mensen op mijn route plakken die sticker wel, daar ga ik van uit. Ik zou willen zeggen plak die sticker op de deur, dan blijf ik gezellig langskomen.” Niet alleen voor de bewoners is dat leuk, ook voor de Jongh – de Leeuw is dat geen straf: “Als het wel een straf was hield ik er direct mee op, maar ik vind het nog harstikke leuk.”
Niet alleen de twee bezorgsters denken dat hun baan wel blijft bestaan, ook Nico Drok, Lector Media and Civil Society aan het Windesheim, is van mening dat in ieder geval de huis-aan-huisbladen niet direct zullen verdwijnen: “Routines zijn hardnekkig. Mensen hebben een bepaalde nieuwsroutine en die verandert niet zomaar.”
“Ik zit zelf ook nog elke ochtend met een stapel papieren van de krant voor mijn neus”, vervolgt hij. “Ook al kan het gemakkelijker online. Maar goed, routine is routine.” Een huis-aan-huisblad zal dan wel niet direct verdwijnen, en dus zullen bezorgers nog wel werk overhouden, maar een lange adem hebben ze volgens Drok niet. “Zelfstandig gaan ze het niet redden, dit komt voornamelijk omdat hun lezersbestand heel erg vergrijsd is. Aan de onderkant komt er niet zo heel veel meer bij.”
Rectificaties
Niet alleen voor de lokale huis-aan-huisbladen is online niet altijd een even goede optie, ook voor folders is het verre van perfect. Pim Jansen van All-Inn: “Er zijn online opties als folders.nl of reclamefolder.nl, maar daar zitten nadelen aan. Op deze platformen is het namelijk niet mogelijk om regionaal te adverteren. Voor lokale ondernemers is dit dus geen optie.”
Jansen bereidt zich al wel voor op een doemscenario. “We hebben duidelijk aangegeven dat, als partijen fan zijn van de ja-ja sticker, we ze geen recht meer verlenen tot ons distributiecentrum Tijdens verkiezingstijd worden via ons allerlei folders verspreidt, maar de folders van een partij als GroenLinks, die de sticker wil invoeren, gaan wij niet verspreiden.”
Eén gemeente waarvan wordt gezegd dat ze de sticker gaan invoeren, is Olst-Wijhe. Dit klopt echter niet, aldus wethouder Marcel Blind. Er is alleen een motie aangenomen waarin wordt gevraagd om onderzoek te doen naar de mogelijkheden voor een sticker. Blind: ‘We hebben ons al een beetje opgewonden dat er in de media, na het aannemen van de motie, berichten verschijnen van ‘Olst-Wijhe gaat die sticker invoeren’. We hebben ook rectificaties gevraagd, maar dan is het kwaad al geschiedt.’
Volgens Blind zal er binnen de gemeente eerst uitvoerig onderzoek worden gedaan, waarin alle factoren meegenomen worden. ‘We moeten gaan kijken naar wat er gebeurt als je de sticker invoert, maar ook naar wat er gebeurt als we de sticker niet gaan invoeren.’
Oplossingen
In plaats van de ja-ja sticker, ziet Pim Jansen liever een andere oplossing: ‘Je kunt veel beter tijd steken in het inlichten van de consument. Je zou bijvoorbeeld een stapeltje ja-nee stickers op de toonbank van de Kruidvat of Blokker kunnen neerleggen, zodat mensen ze gemakkelijk mee kunnen nemen.’
Blind deelt deze mening. ‘Er bestaan al van die stickers op de brievenbussen, alleen hebben heel veel mensen die er niet op zitten. Je zou ook aan een actie kunnen denken om dat te gaan bevorderen.’ Het onderzoek naar de sticker zou oorspronkelijk al begonnen zijn, alleen gooide de coronacrisis roet in het eten. ‘Het onderzoek is nu verplaatst naar de tweede helft van het jaar.’
Volgens Blind is er nog totaal geen reden voor paniek. ‘Ik verwacht de uitkomsten wel dit jaar, maar of de raad dat in 2020 nog kan bespreken, weet ik niet. Paniek en onrust wil ik voorkomen, want zo ver is het zeker nog niet en het is nog maar de vraag of de sticker tot veranderingen gaat leiden.’
Extra inkomsten
Niet alleen folderbezorgers en verspreiders raken inkomsten kwijt bij de invoering van de sticker, ook voor verenigingen valt er iets te betreuren. De ja-ja sticker zal hun wellicht minder hard raken dan het de bezorgers raakt, maar minder folders betekent minder oud papier en minder oud papier, dat betekent weer minder inkomsten voor de verenigingen die het ophalen.
Bij Manege de Hooge Weg staat een container waar mensen hun oud papier kunnen wegbrengen. Een plek om ook even samen te komen voor een praatje. “Dat ding staat er al jaren, ik weet niet anders. Ik denk wel vijftien jaar, als het niet langer is”, vertelt Ria Soesman van de manege. “Dat is ooit begonnen om een extra inkomsten te krijgen voor de manege.”
Compensatieregeling
“Er komt alleen maar meer oud papier binnen. Dat komt omdat mensen bij ons dag en nacht terecht kunnen, dat is op andere plekken niet zo. Als mensen aan het opruimen zijn dan willen ze het oud papier kwijt en dat kan altijd bij ons”, vervolgt Soesman.
Zelfs als het oud papier minder oplevert, krijgt de manege een garantieprijs van de gemeente. Verantwoordelijk hiervoor is wethouder Frank Niens van gemeente Raalte, die cultuur in zijn portefeuille heeft. “We hebben een soort compensatieregeling. Dit betekent dat wij altijd een gegarandeerde prijs hebben voor verenigingen”
“Mocht de oud papierprijs naar beneden gaan dan krijgen ze sowieso geld”, vervolgt Niens. “Dit bedrag wordt betaald naar aantal ingezamelde kilo’s. Als een vereniging stopt met ophalen dan betalen we ze ook niks meer, dat klinkt misschien bot maar zo is het wel.”
“Inkomsten van de paarden zijn niet zo veel meer”
Dit geld kan Manege de Hooge Weg goed gebruiken. Soesman: “We zijn nu aan het verbouwen en dat doen we hoofdzakelijk met geld dat we binnenkrijgen van het oud papier. Dit is broodnodig voor ons, want de inkomsten van de paarden zijn niet zo heel veel meer.”
Die garantieregeling blijft volgens wethouder Niens ook nog wel even. “Er wordt op dit moment volop ingezameld en er is genoeg aanbod. De ja-ja sticker is nog in onderzoek en in onze gemeente nog niet direct aan de orde. Als er wel sprake is van een ‘doemscenario’ dan zien we dat dan wel, dan moeten verenigingen wellicht over gaan tot andere activiteiten, maar zover is het nog lang niet.”
Niet alleen Raalte heeft een garantieregeling, ook de gemeente Olst-Wijhe vult de verkoopprijs van het oud papier aan als dit slecht is, zo blijkt uit eerder onderzoek van Opinie in Salland. In 2019 kostte de gemeente dit zo’n acht tot tienduizend euro.
Wethouder Marcel Blind is van mening dat, mocht blijken dat er toch veel folders ongelezen bij het oud papier belanden, de schakel oud papier weggehaald kan worden. ‘Dan kunnen we verenigingen wel op een andere manier financieren.’
“Kleine verenigingen krijgen het steeds moeilijker”
In het dorp Mariënheem wordt het oud papier opgehaald door de lokale voetbalclub. “Dit doen we al jarenlang. Ik denk sowieso al wel een jaar of tien”, aldus Sietse Koenjer, secretariaat van de club. De voetbalclub heeft elke maand drie containers op het terrein staan. “Het kost niet veel energie en het levert ons een leuk zakcentje op. Voor een kleine club als de onze is dat een fijn extraatje.”
Ondanks de coronacrisis kan de vereniging op deze manier door blijven gaan. “Normaal staan er bij de containers op het terrein enkele vrijwilligers, nu niet. De dorpsbewoners moeten zelf het oud papier in de container doen en leden van het bestuur komen af en toe polshoogte nemen of alles wel netjes blijft.”
Voor de club is dat extra zakcentje meer dan welkom. “Kleine voetbalverenigingen in kleine dorpen krijgen het steeds moeilijker”, vertelt Koenjer. Hij hoopt dan ook dat, mocht het oud papier wegvallen, de gemeente in kan springen. “Als dat moment komt dan gaan we zeker bij de gemeente aankloppen.”
Waarde
Omdat China het oud papier niet meer importeert, is er in Nederland een overschot. Hierdoor is de waarde van papier sterk gedaald. Bij zowel ROVA in Raalte als in Circulus-Berkel in Deventer wordt er niks voor het oud papier gegeven. Vandaar dat gemeenten al inspringen door een garantieregeling te garanderen.
In september 2019 vertelde directeur Hans Koning van brancheorganisatie Federatie Nederlandse Oudpapier Industrie (FNOI) al aan het Dagblad van het Noorden dat ‘het lang geleden is dat de waarde van oud papier zo laag was’.
Op de site van prijslijsten.eu is te zien hoeveel oud papier precies waard is. Folders en oude kranten leveren zo’n dertig tot vijftig euro op per kilo. Vooral karton is weinig waard op het moment. Wel moet gerekend worden dat wat de verenigingen binnenbrengen gerekend wordt als ‘bont’, dit is alles door elkaar heen. Op dit moment staat hier dezelfde prijs voor als losse folders en kranten.
Als het oud papier niet zo heel veel meer waard is en de gemeente de verenigingen toch al ondersteunt, zij het met de voorwaarde dat de verenigingen wel iets moeten ondernemen als tegendienst, hebben de verenigingen dan wel last van de komst van de ja-ja sticker?
Conclusie
Het antwoord op die vraag is ja, maar niet heel veel last. Als de folders en de kranten helemaal zouden wegvallen zou dat niet prettig zijn, maar naast folders, kranten en karton worden ook heel veel andere soorten papier weggegooid. Denk bijvoorbeeld aan drankenkartons, kantoorpapier, etc. Hierdoor gaat de lading nog steeds door als bont en krijgen de verenigingen dezelfde prijs als voorheen.
Voor de folderbezorgers ligt het iets anders. Voor hen staat er wel degelijk iets op het spel. Minder folders betekent uiteindelijk minder werknemers. Jansen: “Uiteindelijk zullen we minder bezorgers nodig zijn en draaien we minder kosten. Dat vind ik persoonlijk heel vervelend voor die mensen, want naast dat zij wekelijks geld verdienen geven ze dat ook uit aan lokale middenstand en dat valt allemaal weg.”
Natasha Jansen en Annuska de Jongh – de Leeuw maken zich nog niet druk over de sticker, die hebben nu hele andere dingen aan hun hoofd: “Als het morgen maar niet gaat regenen”, lacht Jansen.
