De parochie Heilig Kruis in Salland sluit acht van de negen kerken tussen nu en vijf jaar. Die in Holten en de Pauluskerk in Raalte gaan in 2021 al dicht. De kerken in Heeten en Luttenberg het laatst. Ergens daartussen gaan de deuren van de ‘monumentale’ gebouwen in Broekland, Mariënheem, Nieuw Heeten en Haarle dicht. Alleen de Kruisverheffing in Raalte blijft over.
Hoe heeft dat zo ver kunnen komen?
Is het tij nog te keren?
Wat gaat er met de gebouwen gebeuren?
Wat doet dat met de dorpen?
Ronald Cornelissen is pastoor van de parochie en voorzitter van het parochiebestuur. Genio Ruesen is de vice voorzitter. Ze duiken in de historie van de katholieke kerk en blikken vooruit in de toekomst, op zoek naar antwoorden op bovenstaande vragen. Onderstaande stuk is niet geschreven tussen citaattekens, het is de weerslag van een gesprek dat Harrie Kiekebosch voerde met de heren.
Hoe heeft dat zo ver kunnen komen?
De leegloop van de kerk is wel te verklaren vanuit de geschiedenis en is ook zeker niet onverwacht. Al in 1948 noemde de helft van Amsterdam zich geen christen meer. Dan weet je dat dat op enig moment als een vlek over Nederland verder zal gaan. En er zijn ook wel goede redenen aan te voeren. Na de oorlog was Nederland nog verzuild. De kerk was op alle vlakken verweven met de samenleving. De sportclub, scouting, jongerenverenigingen, de kerk was overal. Paters gaven les op het Carmelcollege en zusters werkten in Angeli Custodes, waren wijkverpleegkundige of kraamzorg.
Maar tegelijk nam de welvaart toe, werd het opleidingsniveau hoger. Daardoor stelden we ons individualistischer op, hadden we minder behoefte aan binding. Was je voor cultuur vroeger aangewezen op de lokale toneelvereniging, jaren later kon je eventueel met de auto naar Amsterdam voor een avondje theater.
Dat leidde ook tot de leegloop van kerken. Modernisering met beatmissen in de jaren zeventig, de invoering van pastoraal werksters en gehuwde diakens ten spijt. De leegloop in kerkgemeenschappen die nog verder gingen met moderniseren is soms zelfs nog groter. Neem de Protestantse Kerk Nederland, de PKN, daar zijn mannen én vrouwen dominee, ze zijn getrouwd of lesbisch, maar bij de PKN lijkt de leegloop nog heftiger dan die in de katholieke kerk.
Dát de PKN verder ging met veranderingen dan de katholieke kerk heeft te maken met de omvang. PKN is van de schaal Nederland. De katholieke kerk is een wereldkerk. Regels, en veranderingen daarvan, moeten wereldwijd gesteund worden. Maar in Afrika of Zuid Amerika beleven ze het geloof heel anders dan in Europa. En zelfs in Europa denken katholieken verschillend. Kijk naar Polen, waar het geloof heel traditioneel is. Probeer dan maar eens op wereldniveau een vrouw op de kansel te krijgen. Of dat een pastoor kan trouwen.
Het celibaat is overigens op een heel natuurlijke manier ontstaan vanuit de regel dat je 24 uur onthouding gehad moest hebben als je de mis leidde. Dat was in de tijd dat de hoogmis alleen op zondag gehouden werd. Maar op enig moment werd de mis iedere dag gevierd. Dan leef je vanzelf celibatair. Overigens heb je het dan over regels die bij het instituut horen, dat is nog wat anders dan de geloofsboodschap van liefde die de kerk uitdraagt.
Is het tij nog te keren?
Als je de kerkgang in een nog breder perspectief ziet, voel je aan dat de leegloop van nu, onderdeel is van een proces dat zich afspeelt in een veel groter geheel. Tijdens de Reformatie was de katholieke kerk verboden en ging ondergronds. Lodewijk Napoleon maakte daar begin 1800 een eind aan. Maar pas in 1848 toen Thorbecke de grondwet lanceerde kreeg je officieel vrijheid van godsdienst in Nederland. Pas toen kreeg je de katholieke emancipatie, het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie. De katholieke kerken schoten toen uit de grond en als een soort van verzetsdaad kregen die allemaal de hoogste toren van het dorp. Geen protestantse kerk heeft een hogere toren dan de katholieke.
Maar de echte boost kwam pas in 1917 toen de financiële gelijkheid bij wet geregeld werd. Als er ergens een openbare school was, moest de overheid precies dezelfde financiering aan een school met een geloofsovertuiging regelen. Dat gaf de katholieke scholen een enorme voorsprong, want die regelden ook geld vanuit hun eigen parochie. En toen raakte de kerk dus enorm verweven met alles in de samenleving.
Terug naar nu. De kerken lopen leeg, ze sluiten zelfs hun deuren. Wat niet wegneemt dat de boodschap van liefde, iets over hebben voor je medemens, nog onverminderd uitgedragen wordt. Je ziet het CDA daarmee worstelen in deze tijd van populisme. Om electorale reden neemt die partij in het migratiedebat een standpunt in dat steeds meer begint te lijken op hoe we met joodse immigranten uit Duitsland omgingen in de jaren dertig van de vorige eeuw. Maar aan de andere kant zien we ook dat de samenleving is doordesemd van de tien geboden en de werken van barmhartigheid. Men wil niet meer de ballast van biechten, maar aan de andere kant zie je dat jongeren wel weer veel meer de maatschappelijke profielen en studies kiezen. De tijd van snel geld maken en op je veertigste proberen met pensioen te zijn is er voor nu wel even af.
Wat gaat er met de gebouwen gebeuren?
Maar ja, dat is geen garantie voor de toekomst. Daarom is er in de parochie ook alles aan gelegen de kerkgebouwen een goede nieuwe bestemming te geven. Daar gaat dus geen casino in komen, of een bordeel. Een sauna is een twijfelgeval, maar vermoedelijk ook niet. De kerk verkopen aan de concurrent, dat er een synagoge of een moskee in komt, dat is ook niet aan de orde. Ook omdat dan het Bisdom haar veto uit zal spreken. Maar als de kerk in haar nieuwe functie ‘de huiskamer van het dorp’ wordt, als er een gezondheidscentrum in komt, dan kunnen de verkoopgesprekken van start gaan. Een kringloopbedrijf, de voedselbank, dagbesteding, dat zou een heel mooie nieuwe functie kunnen worden, waarbij dat belangrijke, monumentale, heel centraal gelegen gebouw ook weer een functie krijgt die bijdraagt aan de leefbaarheid van het dorp. Gesprekken daarover gaan de komende maanden en jaren plaatsvinden in de dorpen. Te beginnen met de geloofsgemeenschap, want de kerken zijn eigendom van de parochie. Maar ook andere belangenpartijen worden in een vroeg stadium betrokken. Waarbij het niet onmogelijk is dat het gebouw voor een gunstige prijs van de hand gaat als het om een maatschappelijke invulling gaat.
Wat doet dat met de dorpen?
Blijft over de vraag wat sluiting van de kerk met de dorpen doet. Wie het weet mag het zeggen. Maar we gaan die vraag in elk geval ook aan de Plaatselijk Belangen van de dorpen voorleggen en vragen de raadsfracties van Raalte ook naar hun toekomstbeeld.
